آزمایش قند خون ناشتا (FBS) برای تشخیص هایپر گلیسیمی و هایپو گلیس
آزمایش قند خون ناشتا (FBS) برای تشخیص هایپر گلیسیمی و هایپو گلیسمی
گلوکز (قندخون) منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن است و تنها منبع انرژی برای دستگاه عصبی و مغز به حساب می‌آید. گلوکز باید همیشه قابل دسترس سلول‌ها باشد، و مقدار نسبتا ثابتی از آن نیز باید در خون جریان داشته باشد. با چند آزمایش می‌توان میزان گلوکز یا قند خون را اندازه گیری کرد. پزشک در صورت مشاهده هر گونه علائم ناشی از افت یا بالا بودن قند خون آزمایش قند خون ناشتا FBS یا بررسی سطح گلوکز خون را تجویز می‌کند.
آزمایش قند خون در اهداف زیر کاربرد دارد:
- تشخیص قند خون بالا (هیپرگلیسیمی) و قند خون پایین (هایپوگلیسیمی)
- غربالگری، جهت تشخیص ریسک مبتلا شدن افراد به دیابت پیش از بروز علائم و نشانه‌های اصلی. در برخی موارد بیماری دیابت بدون بروز علائم و نشانه‌های اولیه عود می‌کند. به همین منظور غربالگری در تشخیص و درمان دیابت پیش از وخیم‌تر شدن یا بروز عوارض ناشی از آن کمک کننده است.
- کمک به تشخیص دیابت، پیش دیابت (دیابت نهان) و دیابت بارداری
- کنترل سطح قند خون در بیماران دیابتی
آزمایشگاه تخصصی پاتوبیولوژی زمرد با استفاده از امکانات مدرن خود آزمایش قند خون ناشتا (FBS) را به بیماران ارائه می‌دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر و تعیین وقت جهت انجام تست قند خون ناشتا (FBS) می‌توانید با شماره‌های 02126702134 و 02126711751 و 02126711749 تماس بگیرید.
هدف از انجام این آزمایش چیست؟
غربالگری و تشخیص
از آزمایشات زیر جهت غربالگری و تشخیص دیابت نوع 1، 2 یا پیش دیابت استفاده می‌شود (تست بارداری فرق می‌کند). اگر نتایج اولیه غربالگری بعد از انجام یکی از آزمایش‌ها نرمال نباشد، آزمایش روز بعد تکرار خواهد شد. اگر نتیجه آزمایش دوم هم نرمال نباشد، آنوقت با قطعیت می‌توان گفت بیمار به دیابت مبتلا است.
- آزمایش قند خون ناشتا: در این آزمایش سطح قند خون بیمار طی 8 ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌شود.
- آزمایش تحمل گلوکز 2 ساعته: طی این آزمایش ابتدا یک آزمایش خون fbs از بیمار گرفته می‌شود، سپس یک نوشیدنی حاوی 75 گرم گلوکز به بیمار تجویز می‌گردد. 2 ساعت بعد از نوشیدن گلوکز آزمایش دیگری از بیمار گرفته می‌شود. طی این مدت زمان دو ساعته واکنش‌های بدن به گلوکز تجویز شده بررسی می‌گردد. در حالت نرمال، سطح قند خون بعد از نوشیدنی بالا می‌رود و بدن لوزالمعده را وادار به ترشح انسولین در جریان خون می‌کند. انسولین به گلوکز یا قند اجازه می‌دهد که جذب سلول‌ها شوند. پیش‌بینی می‌شود با گذشت زمان سطح قند خون دوباره کاهش پیدا کند. وقتی بدن شخص قادر به تولید انسولین به میزان کافی نباشد، یا اگر سلول‌های بدن نسبت به ترشح انسولین مقاومت نشان دهند (مقاومت انسولین)، آنوقت گلوکز کمتری از خون جذب سلول‌ها خواهد شد و نهایتا میزان قند خون در سطح بالایی باقی می‌ماند.
- هموگلوبین ای وان سی (A1C): ای وان سی جهت غربالگری و تشخیص بیماری قند به کار گرفته می‌شود.
بعضی مواقع احتمال دارد آزمایش خون و سطح گلوکز در مواقع غیر از ناشتایی گرفته شود، برای مثال پانل متابولیک جامع جزء این گروه از آزمایشات است. درصورتی که نتایج آزمایش نرمال نباشد، معمولا آزمایش گلوکز ناشتا یا آزمایش تحمل گلوکز 2 ساعته تکمیلی انجام خواهد گرفت.
قند خون ناشتا در بارداری
علاوه براین، آزمایش خون fbs در جهت غربالگری زنان باردار و تشخیص دیابت بارداری بین هفته 24 و 28 ام حاملگی کاربرد دارد. این آزمایش در دو مرحله انجام می‌گیرد:
مرحله اول
مرحله اول، آزمایش تحمل گلوکز بعد از 2 ساعت. بعد از اینکه میزان قند خون بیمار در حالت ناشتا اندازه‌گیری شد، یک نوشیدنی حاوی 75 گرم گلوکز به بیمار تجویز می‌شود و سپس میزان قند خون بعد از 1 الی 2 ساعت مجددا اندازه‌گیری خواهد شد. تنها اگر یکی از ارقام بدست آمده از حد نصاب موردنظر بالاتر باشد، بیماری دیابت تایید می‌گردد.
مرحله دوم
- انجام آزمایش تحمل گلوکز به عنوان غربالگری، نوشیدنی حاوی 50 گرم گلوکز به بیمار خورانده می‌شود و بعد میزان قند خون او را بعد از 1 ساعت اندازه‌گیری می‌کنند.
- اگر نتیجه آزمایش نرمال نباشد، آزمایش تحمل گلوکز بعد از 3 ساعت انجام می‌گیرد. بعد از اینکه میزان قند خون بیمار در حالت ناشتا اندازه‌گیری شد، نوشیدنی حاوی 100 گرم گلوکز برای او تجویز می‌گردد و سطح قند خون طی فواصل زمان بندی شده اندازه‌گیری می‌شود. اگر دست‌کم دو رقم از نتایج آزمایش قند خون در حالت ناشتا، 1 ساعت، 2 ساعت یا 3 ساعت بعد از تجویز گلوکز بالاتر از سطح معین باشند، آنوقت بیماری دیابت بارداری تایید می‌گردد.
علاوه براین، آزمایش قند خون 6 تا 12 هفته بعد از زایمان بر روی خانم‌های مبتلا به دیابت انجام می‌گیرد تا از تداوم بیماری اطلاعات بیشتری بدست آید.
مدیریت دیابت
به منظور اطلاع از بالا و پایین شدن میزان قند خون و تشخیص اینکه بیمار به چه نوع دارو یا انسولینی احتیاج دارد، لازم است افراد دیابتی میزان قند خون را چندین مرتبه در روز اندازه‌گیری کنند. این کار معمولا با قرار دادن یک قطره خون روی نوار گلوکز و وارد کردن آن به داخل دستگاه گلوکز سنج (دستگاهی که به کمک آن می‌توان به صورت دیجیتالی میزان قند خون را اندازه‌گیری کرد) انجام می‌گیرد.
آزمایش ادرار
یکی از موادی که هنگام آزمایش ادرار تست می‌شود، گلوکز ادرار است. ممکن است آزمایش ادرار به صورت روتین و به عنوان بخشی از چکاپ بدنی و پیش از تولد انجام گیرد. احتمال دارد پزشک در تکمیل آزمایش قند خون، آزمایش گلوکز ادرار را نیز تجویز کند. آزمایش گلوکز ادرار یک ابزار غربالگری است، اما نتایج آن در تشخیص یا کنترل بیماری دیابت به اندازه تست قند خون دقیق نیست. به منظور کمک به تشخیص علت نرمال نبون میزان قند خون، دیابت نوع 1 را از نوع 2 تشخیص دادن و بررسی میزان تولید انسولین، بعضی مواقع سایر آزمایشات همچون خودپادتن‌های دیابت، انسولین، و پپتید-C در کنار آزمایش ادرار تجویز می‌گردند.
پزشک با دیدن چه علائمی آزمایش خون fbs تجویز می‌کند؟
کسانی که در معرض ابتلا به دیابت هستند:
- اضافه وزن، چاقی، یا بی‌تحرکی
- خویشاندی نزدیک با افراد مبتلا به دیابت
- خانمی که نوزادی بیش از 4 کیلوگرم به دنیا آورده باشد یا سابقه ابتلا به دیابت حامگی دارد.
- خانم مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک
- نژاد و قومیت‌هایی مانند سیاهپوستان آمریکا، لاتین، آمریکای شمالی، آمریکایی آسیایی‌ها و مردمان ساکن جزایر اقیانوس آرام
- فشار خون بالا یا مصرف دارو به علت ابتلا به فشار خون بالا
- سطح پایین کلسترول HDL (کمتر از 35 mg/dL یا 0?9 mmol/L) یا میزان تری‌گلیسرید بالا (بیش از 250 mg/dL یا 2?82 mmol/L)
- هموگلوبین A1C برابر یا بالاتر از 5?7%
- تشخیص بیماری دیابت نهان در آزمایش قبلی
- سابقه ابتلا به بیماری قلبی عروقی
هیپرگلیسیمی
آزمایش خون fbs در صورتی تجویز می‌گردد که بیمار به علائم و نشانه‌های قند خون بالا مبتلا باشد (هیپرگلیسیمی)، مانند:
- تشنگی زیاد، معمولا با ادرار مکرر همراه است.
- خستگی
- تاری دید
- زخم و عفونت‌هایی که دیر خوب می‌شوند.
هایپوگلیسیمی
علائم قند خون پایین (هایپوگلیسیمی) مانند:
- ریزش عرق
- گرسنگی
- لرزش اندام
- اضطراب
- سرگیجه و حالت گیجی
- تاری دید
تفسیر کامل جواب تست fbs
قند خون
بیشتر اوقات بالا بودن میزان قند خون علامت ابتلا به بیماری دیابت است، اما علت افزایش قند خون ممکن است با بسیاری از بیماری‌ها و عارضه‌ها در ارتباط باشد. فردی که به علائم و نشانه‌های دیابت یا هیپرگلیسمی دچار است، اگر میزان قند خون در حالت غیر ناشتا (نمونه گیری تصادفی از خون) برابر یا بیشتر از 200 mg/dL باشد با قطعیت می‌توان گفت فرد به دیابت مبتلا است. در ادامه برخی اطلاعات درباره مفهوم نتایج سایر آزمایش‌ها به صورت خلاصه‌وار مطرح شده است.
|
میزان قند خون |
علامت |
|
از 70 تا 99 mg/dL (3?9 تا 5?5 mmol/L) |
قند خون ناشتا نرمال است |
|
از 100 تا 125 mg/dL (5?6 تا 6?9 mmol/L) |
پیش دیابت (اشکال در قند خون ناشتا) |
|
126 mg/dL و بالاتر یا بیش از یک مرتبه آزمایش |
دیابت |
آزمایش تحمل گلوکز بعد از 2 ساعت (OGTT)
این ارقام در همه جا به جزء دوران بارداری کاربرد دارند. نمونه خون 2 ساعت بعد از نوشیدن خوراک حاوی 75 گرم گلوکز گرفته شده است.
|
میزان قند خون |
علامت |
|
کمتر از 140 mg/dL (7?8 mmol/L) |
تحمل در برابر قند خون نرمال است |
|
از 140 تا 199 mg/dL (7?8 تا 11?1 mmol/L) |
پیش دیابت (اشکال در سطح تحمل قند خون) |
|
برابر با یا بیشتر از 200 mg/dL (11?1 mmol/L) ، بیش از یکبار |
دیابت |
رویکرد تک مرحله‌ای تشخیص دیابت بارداری (از سوی انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد شده است)
یکبار در حالت ناشتا از بیمار نمونه خونی گرفته می‌شود و بعد از نوشیدن 75 گرم گلوکز مجددا آزمایش 1 و 2 ساعت بعد تکرار می‌شود. وقتی ارقام بدست آمده بیشتر از حد نرمال باشد، دیابت بارداری تایید می‌گردد.
|
زمان جمع آوری نمونه خونی |
میزان قند خون |
| ناشتا |
برابر با یا بیش از 92 mg/dL (5?1 mmol/L) |
| 1 ساعت |
برابر با بیشتر از 180 mg/dL (10?0 mmol/L) |
| 2 ساعت |
برابر یا بیشتر از 153 mg/dL (8?5 mmol/L) |
دیابت حاملگی، رویکرد دو مرحله‌ای (به تازگی از سوی انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد شده است): مرحله اول
نتیجه غربالگری بعد از به چالش انداختن گلوکز. 1 ساعت بعد از تجویز نوشیدنی حاوی 50 گرم گلوکز میزان قند خون اندازه‌گیری می‌شود.
|
میزان قند خون |
علامت |
|
کمتر از 140* mg/dL (7.8 mmol/L) |
غربالگری نرمال |
|
140* mg/dL (7.8 mmol/L) و بالاتر |
غیرطبیعی، به آزمایش تحمل گلوکز نیاز است (مرحله 2 در ادامه توضیح داده شده است) |
برخی کارشناسان کاهش 130 mg/dL را پیشنهاد می‌کنند بدلیل اینکه 90% درصد زنان مبتلا به دیابت بارداری هستند، در مقایسه با 80% و آستانه 140 mg/dL. انجمن دیابت آمریکا آستانه پایین‌تر 135 mg/dL را در قومیت‌های با ریسک بالا ابتلا و شیوع بیشتر دیابت بارداری پیشنهاد می‌کند.
دیابت بارداری، رویکرد دو مرحله‌ای (به تازگی از سوی انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد شده است): مرحله دوم
تست تحمل گلوکز تشخیصی. در حالت ناشتا، 1، 2 و 3 ساعت بعد از تجویز نوشیدنی حاوی 100 گرم گلوکز از بیمار آزمایش قند خون گرفته می‌شود. درصورتی که دو یا بیش از دو رقم از نتایج آزمایش از حد استاندارد بالاتر باشد، دیابت حاملگی تایید می‌گردد. ممکن است یکی از دو مجموعه معیار جهت تایید دیابت مورد استفاده قرار گیرد.
|
زمان جمع آوری نمونه |
میزان قند خون مورد نظر |
|
ناشتا (پیش از تجویز گلوکز) |
95 mg/dL (5?3 mmol/L) |
| 1 ساعت بعد از تجویز گلوکز |
180 mg/dL (10?0 mmol/L) |
| 2 ساعت بعد از تجویز گلوکز |
155 mg/dL (8?6 mmol/L) |
| 3 ساعت بعد از تجویز گلوکز |
140 mg/dL (7?8 mmol/L) |
برخی آزمایشگاه‌ها از ارقام متفاوتی استفاده می‌کنند.
گلوکز ادرار
نتایج تست fbs در صورتی نرمال محسوب می‌گردد که ارقام پایین و غیر قابل تشخیص باشند. هر نوع بیماری مانند دیابت یا سایر بیماری‌های فوق الذکر که قند خون را بالا می‌برند از پتانسیل افزایش غلظت گلوکز در ادرار هم برخوردار هستند. مصرف برخی داروها مانند استروژن و کلرال هیدرات و برخی انواع بیماری کلیوی با افزایش گلوکز ادرار در ارتباط هستند. برخی بیماران در زمان نرمال بودن سطح قند خون بطور طبیعی گلوکز به داخل ادرارشان نشت می‌کند. برخی داروها با کاهش گلوکز ادرار از پتانسیل درمان اثرات بیماری دیابت برخوردار هستند.
نمونه خونی جهت آزمایش چگونه جمع‌آوری می‌شود؟
نمونه خونی با وارد کردن سوزنی به رگ بازو یا از طریق ابزار مخصوص از انگشت بیمار گرفته می‌شود. بعضی مواقع نمونه از طریق آزمایش تصادفی ادرار جمع‌آوری می‌گردد. برخی بیماران دیابتی از یک دستگاه کنترل قند خون دائمی استفاده می‌کنند دستگاهی که به یک سنسور کوچک مجهز است و سیم آن به زیر پوست شکم فرو برده می‌شود و و با یک نوار چسب در سر جای خود ثابت نگه داشته می‌شود. این سنسور میزان قند خون را در فواصل زمانی مکرر اندازه‌گیری می‌کند و نتایج تست را به دستگاهی که به لباس فرد بیمار متصل است، ارسال می‌کند. بیمار به کمک اطلاعات موجود در صفحه دیجیتالی روی دستگاه می‌تواند بلافاصله از سطح قند خون خود آگاه شود.
آیا برای تضمین کیفیت نمونه‌گیری به اقدامات خاصی پیش از آزمایش نیاز است؟
در خصوص اهداف غربالگری، بطورکلی ناشتا بودن (پرهیز از خوردن و آشامیدن) دست‌کم به مدت 8 ساعت پیش از آزمایش قند خون پیشنهاد می‌گردد. بیمارانی که دیابت آن تایید شده است و در حال مدیریت میزان قند خون خود هستند، غالبا میزان قند خون هم در زمان ناشتایی و هم بعد از میل غذا اندازه‌گیری می‌شود. درمورد آزمایشات تصادفی و در فواصل زمانی متفاوت بهتر است از دستورالعمل‌های پزشک پیروی کنید. در مورد آزمایش تحمل گلوکز لازم است بیمار طی آزمایش اول نمونه‌گیری ناشتا باشد و بعد مایعی حاوی مقدار معینی گلوکز بنوشد، نمونه‌گیری‌های بعدی در زمان‌های مشخصی گرفته می‌شوند.
چه مواردی بر نتیجه آزمایش تاثیر می‌گذارند؟
استرس بالا ممکن است موقتا قند خون را افزایش دهد. برای مثال این افزایش قند خون ممکن است در اثر ضربه ناگهانی، جراحی، حمله قلبی یا سکته بروز کند. مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئید، داروی ضدافسردگی سه حلقه‌ای، داروی پیشاب‌آور، اپی‌نفرین، استروژن (داروهای ضد بارداری و تغییر هورمون)، لیتیم، فنی توئین، و سالیسیلات ممکن است سطح قند خون را بالا ببرد، در حالی که داروهایی همچون استامینوفن و استروئید آنابولیک می‌تواند سطح قند خون را کاهش دهد.
آیا امکان اندازه‌گیری قند خون در منزل هم وجود دارد؟
اگر به دیابت یا دیابت نهان مبتلا نیستید، معمولا دلیلی هم برای اندازه‌گیری سطح قند خون در منزل وجود ندارد. آزمایش غربالگری به عنوان بخشی از معاینات بدنی منظم کفایت می‌کند. اگر تشخیص دیابت یا دیابت بارداری در بیمار تایید شده باشد، پزشک راهکاری جهت کنترل و مدیریت قند خون در منزل را به او پیشنهاد خواهد کرد (گلوکومتر، یا یکی از روش‌های جدیدتری که از مقدار خیلی کمی از خون استفاده می‌کند یا مایع میان نهاده (مایع بین سلول‌ها) را جهت تشخیص قند خون بررسی می‌کند. همچنین برخی راهکارها به منظور تشخیص بالا یا پایین رفتن میزان قند خون طی روز به بیمار نشان داده خواهد شد. با کنترل و اندازه‌گیری منظم میزان قند خون می‌توانید بفهمید که آیا رژیم غذایی و داروهای تجویز شده در کنترل قند خون موثر بوده‌اند یا خیر.